Eğitim Sistemi
Afganistan Eğitim Bakanlığı Vizyonu: Afganistan vatandaşlarının kaliteli eğitime eşit bir şekilde ulaşmalarını sağlayarak, enerjik insan kazanç gelişimini kolaylaştırarak ve onların üretken bir şekilde ülkenin gelişimine, ekonomik büyümesine, istikrarın sağlanmasına katkıda bulunmalarını sağlamaktır. Bunu gerçekleştirmek için Bakanlık, tüm Afganistan’da ayrım yapmadan çocuklar ve yetişkinler için eğitim olanakları sağlayan modern, tam olarak finanse edilen ve toplumu içine alarak topluma fayda sağlayan bir eğitim teşkilatı oluşturmak için gayret göstermektedir. Oluşturulan eğitim politikası doğrultusunda şekillendirilen eğitimin temel amacı; “gençlerin mezuniyet sonrası iş dünyasına ve hayata ilk adım attığında gerçek bir insan, gerçek bir Müslüman ve gerçek bir Afgan olmasının sağlanmasıdır.”
Yüksek Eğitimin Vizyon ve Misyonu: Öğrencilerin okullara kabullerinde ayrım yapmamak ve gelişmiş kalite ile tüm akademik nitelikli gençlere cinsiyet, din, ırk, etnik köken, sınıf ya da coğrafya ayrımı yapmaksızın eşit yüksek eğitim hakkı sağlanmalıdır. Ülkenin kültürü, dini ve geleneği yüceltilmeli, modern bilim ve metotlar kullanılmalıdır. Eğitim kalitesi arttırılmalı ve kurumsal yönetimin uluslararası ihtiyaçları karşılanmalıdır. Eğitimin halkın ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını bir vizyon çerçevesinde ve liderlik anlayışıyla karşılaması için, Yüksek Eğitim Bakanlığı toplumla koordineli bir şekilde, özel alanlarda profesyonel ve uzman eğitimi veren özel üniversiteleri, iş dünyasının yeniden inşasını ve gelecek için liderliği amaçlamaktadır.
Eğitim Kademeleri
Afganistan eğitim sistemi 6+3+3 şeklinde bir kademelendirme şeklinde uygulanmaktadır. Okul öncesi eğitim ile başlayan süreç 0-3 yaş ve 4-6 yaş grubu olmak üzere iki aşamalıdır. 6 yıllık bir genel öğretim sistemi ile devam etmektedir. Bu aynı zamanda genel okur yazarlık kursları ile de desteklenmektedir. 6. sınıf sonrasında ise ikili bir ayrım ile din eğitimi ağırlıklı ortaokullar ve genel eğitim müfredatını benimsemiş ortaokullarda eğitim verilmektedir. Son aşama olan liseler ise 3 farklı bölümden oluşmaktadır. Bu noktada bir anlamda branş eğitimi almakta olan öğrenciler, öğretmenlik, teknik meslek liseleri ve sosyal bilimler-fen bilimleri ağırlıklı liselerde öğrenim görebilmektedirler. Bundan sonra ise branşlarına ilişkin yüksek öğrenim kurumlarına devam etmektedirler.
Afganistan´da eğitim alanında kadın ve erkek arasında herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Her Afgan vatandaşı eğitim hakkından yararlanmada eşit haklara sahiptir. Her 7 yaşına gelen her çocuk devlet okullarından parasız yararlanma hakkına sahiptir. Afganistan Anayasası 43. maddesine göre, devlet okulları parasızdır ve ilköğretim zorunludur. Ancak Afganistan´ın uzun yıllar süren işgallere maruz kalması ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik açmazlar eğitim sistemini de olumsuz etkilemiştir. Ülkede okullaşma oranındaki düşüklük, öğretmen ve materyal yetersizliği gibi nedenlerden dolayı istenilen verim alınamamaktadır. Toplumun ataerkil yapısından ve tutuculuk boyutundaki önyargılar kızların eğitim almasını uzun yıllar boyunca engellemiştir. Günümüzde benzer yargılar az da olsa görülse de 2002 yılından sonra kızların eğitimi konusunda ciddi gelişmeler görülmüştür.
Ülkedeki okul türlerine göre okul ve derslik sayıları
Ülke genelinde genel eğitimde 15.709 okul faaliyet göstermektedir. Bu okullardan 8.912´si binaya sahipken 5.676 okulun binası bulunmamaktadır (%36). Halen 185 okulun inşatı devam etmektedir. Genel eğitim veren okullarda 82.999 derslik standartlara uygunken, 24.132 derslik standartlara uygun değildir.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Ülkede İslami eğitim veren okul sayısı 1.048, mesleki ve teknik eğitim veren okul sayısı 322, öğretmen eğitim merkezleri 339, okuma yazma kurslarına yönelik olarak 64 kurum hizmet vermektedir. İslami eğitim veren okulların 394’ü okul binasına sahipken 534 okulun bir binaya sahip olmadığı görülmektedir. Ülke genelinde mesleki ve teknik eğitim veren kurum sayısı 322 olup bunlardan sadece 139 okulun binası bulunmaktadır. Birçok ilde bulunan mesleki ve teknik eğitim veren okul binası yoktur.Ülkede öğretmenlerin eğitimine yönelik kurulmuş olan 339 merkez olmasına karşın bunlardan da sadece 141’inin binası bulunmaktadır. Ülke genelinde okuma yazma kurslarına yönelik 64 merkezin sadece 40’nın binası bulunmaktadır.
İllerdeki okul binası ve derslik sayıları
Aşağıdaki tablo incelendiğinde ülkenin bir çok ilinde okul ve derslik sayısının çok yetersiz olduğu görülmektedir. Ghor (%71), Nuristan (%67), Badghis (%59), Kunar (%58), Paktika (%56), Daikundi ve Wardak (%49) illerinde bulunan toplam okulların %50’sinden çoğunun binaları bulunmamaktadır.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Mevcut okullarda bulunan toplam 115.679 derslikten %29’u derslik standartlarından uzaktır. Toplam 17.482 okuldan sadece %36’sının ihata duvarı ile çevirili olduğu görülmektedir.
İllerdeki Cinsiyet Durumuna Göre Okulların Dağılımı
Ülkede bulunan 17.482 okuldan 6.273 (%36) erkek, 2.2691 (%15) kız, 8.518 (%49) karma eğitim veren okullar şeklinde yapılanmıştır. Bu okullardan sadece erkeklerin gidebildiği okullardan %34’ü, kızların gidebildiği okullardan %57’si, karma eğitim veren okulların da %54’ünün okul binasının bulunmadığı görülmektedir. Ülke genelinde 221 okulun inşaatı devam etmektedir.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Ülkede karma eğitim veren okullar genellikle büyük vilayet merkezlerinde faaliyetlerini sürdürmektedir. İslami eğitim veren okulların bina sayısı diğer eğitim türlerinde faaliyet gösteren okulların bina sayısının oldukça altındadır.
İllerdeki Kapalı Olan Okullarda Kayıtlı Bulunan Öğrencilerin Okul Türlerine ve Cinsiyetlerine Göre Dağılımı
Ülke genelinde birçok ilde okullar kapalı durumdadır. Laghman, Badakhshan, Bamyan illeride kapalı okul bulunmazken, Kandahar, Hilmand, Zabul, Uruzgan vilayetlerinde kapalı okul sayısı oldukça fazladır.
Genel eğitim veren okullardan 904’ü, İslami eğitim veren okullardan 75’i, mesleki ve teknik eğitim veren okullardan 6’sı, öğretmen eğitim merkezlerinden 18’i, okuma yazma öğretme merkezlerinden 3’ü halen kapalı durumdadır ve faaliyet göstermemektedir.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Ülkede kapalı durumda olan okullarda 39.501’i erkek, 13.650’si kız olmak üzere toplam 53.151 öğrenci eğitim öğretime devam edememektedir. Hilmand ilinde 8.610, Nangarhar ilinde 7.007, Uruzgan illinde 6.319, Hirat ilinde 5.576, Badghis ilinde 4.295, Paktia ilinde 4.037 öğrenci okulların aktif olmaması nedeniyle eğitim öğretimlerine devam edememektedir.
Cinsiyet ve okul türlerine göre derslik sayıları
Ülkede eğitim 225.430 derslikte yürütülmektedir. Bu dersliklerde 114.866’sı erkek, 67.701’i kız, 42.863’ü kız-erkek olmak üzere karma eğitim verilmektedir.
| General Education Schools |
Islamic Education Schools |
Vocational and Technical Schools |
Teacher Training Center |
Literacy | Total | |
| Male | 104.830 | 7.135 | 1.438 | 1.263 | 200 | 114.866 |
| Female | 64.380 | 1.968 | 121 | 923 | 309 | 67.701 |
| Mix | 40.801 | 833 | 321 | 796 | 112 | 42.863 |
| Total | 210.011 | 9.936 | 1.880 | 2.982 | 621 | 225.430 |
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Ülkede genel eğitimde 104.830 erkek, 64.380 kız, 40.801’i de karma eğitim olmak üzere toplam 210.011 derslik bulunmaktadır. İslami eğitim veren okullarda 7.135 erkek, 1.968 kız, 833 karma eğitim veren derslik bulunmaktadır.
Okul türlerine göre eğitim öğretime devam eden öğrenci sayıları
Ülke genelinde genel eğitim veren okullarda 5.368.013 erkek, 3.385.2016 kız öğrenci öğrenim görmektedir. Bu öğrencilerden 113.876 erkek, 49.660 kız öğrenci 18 yaş ve üzerindedir. İslami eğitim veren okullarda 248.708 erkek, 81.827 kız olmak üzere 330.535 öğrenci öğrenim görmektedir. Ülkedeki mesleki ve teknik eğitim veren okullarda toplamda sadece 55.925 öğrenci öğrenim görmektedir. Bu sayı toplam öğrenci sayısının ancak %0,6’lık bir bölümünü kapsamaktadır.
Number of Students by School types 2016
| Male | Female | Total | Oran % | |
| General Education Schools | 5.368.013 | 3.385.216 | 8.753.229 | 95,1 |
| Islamic Education Schools | 248.708 | 81.827 | 330.535 | 3,6 |
| Vocational and Technical Schools | 49.472 | 6.453 | 55.925 | 0,6 |
| Teacher Training Center | 31.040 | 37.399 | 68.439 | 0,7 |
| Total | 5.697.233 | 3.510.895 | 9.208.128 | 100,0 |
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Okul türlerine göre kayıtlı olan öğrencilerden kız öğrencilerin oranı; genel eğitim veren okullarda %38,75, İslami eğitim veren okullarda %24,65, mesleki ve teknik eğitim veren okullarda 11,66, öğretmen eğitim merkezlerinde %56,41, okuma yazma kurslarında %53,70´tir. Ülkede eğitim öğretime devam eden kayıtlı öğrencilerin %61,76´sı erkek, %38,24´ü kız öğrencilerden oluşmaktadır.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Balkh, Kabul merkez, Hirat, Badakhshan, Daikundi, Bamyan illerinde kız öğrencilerin oranı %44’ün üzerinde iken, Uruzgan, Paktika, Hilmand, Zabul, Paktia, Kandahar, Logar, Wardak, Badghis, Khost illerinde kız öğrencilerin oranı %30’un altındadır.
Mesleki ve teknik eğitim veren enstitü ve okullarda kız öğrencilerin oranının %11,6 oranında kalması dikkat çekicidir. Ülkede birçok ilde bulunan enstitü ve okullarda kız öğrencilerin eğitim almadığı ya da sayılarının yok denecek kadar az olduğu görülmektedir.
Ülkede kapalı durumda olan okullarda 39.501’i erkek, 13.650’si kız olmak üzere toplam 53.151 öğrenci eğitim öğretime devam edememektedir. Hilmand ilinde 8.610, Nangarhar ilinde 7.007, Uruzgan illinde 6.319, Hirat ilinde 5.576, Badghis ilinde 4.295, Paktia ilinde 4.037 öğrenci okulların aktif olmaması nedeniyle eğitim öğretimlerine devam edememektedir.
Genel eğitim veren okullardaki öğrencilerin sınıf ve cinsiyete göre sayıları
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
İslami eğitim veren okullardaki öğrencilerin sınıf ve cinsiyete göre sayıları
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Teknik ve mesleki eğitim veren okullardaki öğrencilerin sınıf ve cinsiyete göre sayıları
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Öğretmen yetiştirme eğitimi veren okullardaki öğrencilerin sınıf ve cinsiyete göre sayıları
Afganistan’da yüksek öğretim programlarındaki öğretmen eğitimi programlarında öğrenci olabilmenin şartı, merkezî olarak yapılan yüksek öğretime giriş sınavlarına başarılı olmaktır. Yükseköğretime geçiş sınavında başarılı öğrenciler eğitim alanı dışında ekonomik gelecek vadeden alanlara yönelmektedirler. Öğretmenliğe başvuran adaylar sınavda daha az başarılı olan öğrenciler olmaktadır. Bununla birlikte ilköğretim okullarında öğretmen olabilmek için 14 yıllık eğitim (6+3+3+2) yeterli görülmektedir. Öğretmen eğitim okullarından yeterli sayıda öğrenci mezun edilememiş olması nedeniyle zaruri öğretmen ihtiyacını karşılayabilmek maksadıyla lise mezunlarından da öğretmen alımı yapılmıştır.
Yeterli seviyede eğitim almadan öğretmen olan personel için hizmet içi kurslar düzenlenmektedir. Bu kurslar vasıtasıyla iş başındaki öğretmenlerin gerekli eğitimi hizmet içi eğitim şeklinde almaları sağlanmaktadır. Ayrıca bütün devlet memurlarına uygulanan Islahatı İdari isimli sınav maddi durumu çok kötü olan öğretmenler için hem statü olarak özellikle de ekonomik olarak bir kurtuluş reçetesi olarak görülmektedir.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017.
Okuma yazma kurslarına devam eden öğrencilerin sınıf ve cinsiyete göre sayıları
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017
Özel okullara kayıtlı ve devam eden öğrenci sayıları
Ülke genelinde 252.304 erkek, 106.010 bayan olmak üzere toplam 358.314 öğrenci özel okula devam etmektedir. Bu öğrencilerden 337.178´i (242.187 erkek, 94.991 kız) genel eğitim veren okullarda eğitim öğretimlerine devam etmektedir.
İslami eğitim veren okul türlerinde Medrese eğitimi veren özel okullarda 8.697 (5.126 erkek, 3.574 kız), Darul Hafız denilen okullarda 67 (49 erkek, 18 kız), Darul Uloom denilen oullarda 2.328 (1734 erkek, 594 kız olmak üzere toplam 11.092 (6.909 erkek, 4.183 kız) öğrenci eğitim öğretime devam etmektedir.
Teknik ve mesleki eğitim veren özel okullarda 1.823 (1405 erkek, 418 kız) öğrenci eğitim öğretime devam etmektedir.
Öğretmen yetiştiren özel okullarda 8.221 (1803 erkek, 6.418 kız) öğrenci eğitim öğretime devam etmektedir.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017
Okulların Su Kaynakları
Ülke genelinde su temiz su kaynaklarına erişimde sıkıntılar yaşanmaktadır. Birçok okul sağlıklı su kaynağına sahip değildir. Okullardan 4.889’ü bir su kaynağından yoksun olup bu sayı ülkedeki toplam okul sayısına oranı %27,2’dir. Sadece 1.542 okul su şebekesinden yararlanabilmektedir. Bu sayı da %8,6 oranına denk gelmektedir. 2.376 okul su gereksinimini yakında bulunan dere, çay yataklarından gidermektedir. Dere, çay gibi su kaynaklarından su ihtiyacını gideren okulların oranı %13,2’dir. 1.060 okul su ihtiyacını kariz denilen doğal su kaynaklarından gidermeketedir. Okullardan ancak 231’i (%1,3) korunaklı kuyulardan, 3.140’ı (%17,5) el tulumbasından, 1.951’i (%10,9) su tankalrından, 324’ü lokal su depolarından, 698’si su kuyularından, 441’i korunaksız su kuyularından, 1.325’i derin su kuyularından su gereksinimlerini gidermektedir.
Kaynak: http://moe.gov.af/en/page/1831/3031, Erişim Tarihi: 01/09/2017
